رهبری هوش مصنوعی در خاورمیانه با دانشگاه محمد بن زاید امارات

در دنیایی که هوش مصنوعی با سرعتی سرسام‌آور در حال دگرگون کردن تمامی جنبه‌های زندگی ماست، رقابت برای قرار گرفتن در خط مقدم این تحول، از اهمیت حیاتی برخوردار است. در خاورمیانه، امارات متحده عربی با رویکردی استراتژیک و سرمایه‌گذاری‌های کلان، خود را به عنوان بازیگری اصلی در این عرصه مطرح کرده است. در قلب این برنامه بلندپروازانه، دانشگاه هوش مصنوعی محمد بن زاید  (Mohamed bin Zayed University of Artificial Intelligence)  قرار دارد؛ موسسه‌ای که نه تنها یک مرکز آکادمیک، بلکه نمادی از چشم‌انداز آینده‌نگر امارات است. این مقاله به بررسی نقش دانشگاه MBZUAI از دستاوردهای تحقیقاتی تا جاه‌طلبی برای تبدیل شدن به استنفورد خاورمیانه می‌پردازد و به شکل‌دهی آینده هوش مصنوعی در خاورمیانه اشاره دارد.

تاسیس با چشم‌اندازی بزرگ

دانشگاه هوش مصنوعی محمد بن زاید امارات در سال ۲۰۱۹ در شهر آینده‌نگر مصدر ابوظبی تاسیس شد. این اقدام یک حرکت حساب‌شده برای ایجاد قطبی تخصصی در حوزه هوش مصنوعی بود. از همان ابتدا، دانشگاه با ارائه بورسیه کامل تحصیلی، اقامت و بیمه درمانی برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی، و جذب هیئت علمی برجسته از دانشگاه‌های تراز اول جهان مانند استنفورد و کارنگی ملون، محیطی جذاب برای نخبگان هوش مصنوعی از سراسر دنیا فراهم کرد. هدف صریح، تبدیل شدن به «استنفورد خاورمیانه» بود؛ هدفی که توسط رئیس دانشگاه، پروفسور اریک زینگ (Eric Xing)، در مصاحبه با بلومبرگ نیز تایید شد و نقش دانشگاه MBZUAI را در آینده هوش مصنوعی تعیین‌کننده دانست.

گسترش آکادمیک و تربیت نسل آینده

برنامه توسعه ۱۰ ساله دانشگاه هوش مصنوعی MBZUAI تنها به افزایش تعداد دانشجویان محدود نمی‌شود. این برنامه شامل راه‌اندازی دانشکده‌های جدید در حوزه‌های میان‌رشته‌ای حیاتی و نوظهور مانند سلامت دیجیتال عمومی، علوم تصمیم‌گیری، هنر و علوم، و مهندسی است. این گسترش با هدف تبدیل شدن به یک دانشگاه جامع‌تر با تمرکز بر هوش مصنوعی در حوزه‌های متنوع صورت می‌گیرد.

علاوه بر این، دانشگاه MBZUAI در حال تقویت و گسترش برنامه‌های کارشناسی ارشد و دکتری موجود خود در زمینه‌هایی مانند زیست‌شناسی محاسباتی و تعامل انسان-ماشین است. یک گام مهم دیگر، راه‌اندازی نخستین دوره کارشناسی در رشته علوم هوش مصنوعی در ماه مارس ۲۰۲۵ بود. این دوره با رویکردی نوین، نه تنها بر مهارت‌های فنی عمیق تاکید دارد، بلکه کارآفرینی و طراحی صنعتی را نیز در برنامه درسی خود جای داده است تا فارغ‌التحصیلان نه تنها متخصص، بلکه قادر به نوآوری و ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان باشند. این ترکیب نشان‌دهنده تمرکز بر تربیت رهبران آینده هوش مصنوعی در سطح جهانی است.

پیشتازی در تحقیقات و مدل‌های پیشرفته

قلب تپنده دانشگاه هوش مصنوعی محمد بن زاید (MBZUAI) در تحقیقات پیشگامانه آن در زمینه مدل‌های هوش مصنوعی نهفته است. این دانشگاه مدل‌های کلیدی را توسعه داده که پتانسیل بالایی برای کاربردهای مختلف دارند:

• مدل زبانی K2:
  با ۶۵ میلیارد پارامتر، K2 یک مدل زبانی قدرتمند است که با تمرکز بر بهره‌وری منابع، قادر به انجام استدلال‌های پیچیده و ارائه پاسخ‌های دقیق است. این مدل نشان‌دهنده توانایی دانشگاه MBZUAI در توسعه مدل‌های بزرگ بدون نیاز به منابع محاسباتی عظیم است.

• مدل زبان عربی Jais:
  به عنوان پیشرفته‌ترین مدل زبان عربی تا امروز، Jais گامی بزرگ در پردازش زبان طبیعی برای میلیون‌ها کاربر عرب‌زبان برداشته است. این مدل اهمیت توجه به زبان‌های مختلف در توسعه هوش مصنوعی را نشان می‌دهد.

• مدل PAN و عامل PAN-Agent:
  این مدل‌ها برای شبیه‌سازی محیط‌های پیچیده و توسعه عامل‌های هوشمند طراحی شده‌اند. PAN به محققان اجازه می‌دهد تا الگوریتم‌های هوش مصنوعی را در محیط‌های کنترل‌شده و مقیاس‌پذیر آموزش دهند، در حالی که PAN-Agent خود یک عامل هوشمند است که برای کاربردهایی حیاتی مانند رباتیک، خودروهای خودران و پهپادها توسعه یافته است. این تمرکز بر شبیه‌سازی و توسعه عامل، نشان‌دهنده رویکرد کاربردی دانشگاه است.

گسترش نفوذ جهانی، از ابوظبی تا سیلیکون ولی

دانشگاه محمد بن زاید امارات (MBZUAI) تنها یک پدیده محلی نیست؛ این دانشگاه به دنبال ایجاد یک شبکه جهانی از همکاری و نوآوری است. راه‌اندازی یک مرکز تحقیقاتی در قلب سیلیکون ولی، مرکز نوآوری فناوری جهان در کالیفرنیا، نشان‌دهنده این جاه‌طلبی است. این حضور فیزیکی ارتباط مستقیم با شرکت‌ها و موسسات پیشرو در آمریکا را تسهیل می‌کند.

گام مهمتر در این راستا، تاسیس موسسه مدل‌های پایه‌ای (IFM) در ۲۴ مه ۲۰۲۵ بود. IFM یک شبکه پژوهشی جهانی است که با داشتن مراکز فعال در ابوظبی، پاریس و سیلیکون‌ولی (در شهر سانیویل کالیفرنیا)، به همکاری‌های بین‌المللی در زمینه توسعه مدل‌های بنیادین هوش مصنوعی سرعت می‌بخشد. این ساختار چندملیتی بر اهمیت همکاری جهانی در پیشبرد مرزهای دانش هوش مصنوعی تاکید دارد.

هوش مصنوعی در خدمت انسان و شهر

تحقیقات و مدل‌های توسعه‌یافته در دانشگاه هوش مصنوعی محمد بن زاید مستقیماً به سمت کاربردهای عملی و حل مسائل دنیای واقعی هدایت می‌شوند. همکاری با شرکت‌های حوزه سلامت مانند BioMap و Quris-AI نشان‌دهنده ورود دانشگاه به عرصه پزشکی است. هدف این همکاری‌ها استفاده از هوش مصنوعی برای طراحی درمان‌های شخصی‌سازی‌شده برای بیماری‌های پیچیده، از جمله اختلالات مغزی، است که می‌تواند به نجات جان انسان‌ها کمک کند.

علاوه بر سلامت، دانشگاه هوش مصنوعی (MBZUAI) در حوزه شهر هوشمند نیز فعال است. همکاری با موسسه نوآوری فناوری (TII) بر توسعه مدل‌های هوشمند برای زیرساخت‌های شهری تمرکز دارد. این تلاش‌ها با هدف بهبود زندگی شهروندان، بهینه‌سازی خدمات شهری و شکل‌دهی به شهرهای آینده انجام می‌شود.

مسئولیت پذیری در عصر هوش مصنوعی

با وجود هیجان ناشی از پیشرفت‌های سریع در هوش مصنوعی، نگرانی‌هایی نیز در مورد تاثیر آن بر اشتغال، عدالت و اخلاق وجود دارد. دانشگاه هوش مصنوعی محمد بن زاید با درک این موضوع، بر توسعه مسئولانه و اخلاق‌مدارانه فناوری هوش مصنوعی تاکید ویژه‌ای دارد. این ماموریت بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ و رویکرد دانشگاه است و نشان می‌دهد که پیشرفت فناوری بدون توجه به پیامدهای اجتماعی و اخلاقی آن کامل نخواهد بود.

دانشگاه هوش مصنوعی MBZUAI در چشم‌انداز علمی امارات

دانشگاه هوش مصنوعی MBZUAI را باید در چارچوب چشم‌انداز وسیع‌تر امارات متحده عربی برای تبدیل شدن به یک اقتصاد دانش‌بنیان و قطب فناوری در منطقه و جهان دید. سرمایه‌گذاری‌های گسترده در آموزش، تحقیق و توسعه، همراه با پروژه‌های زیرساختی پیشرفته، نشان‌دهنده تعهد جدی امارات به این هدف است. دانشگاه  MBZUAI به عنوان نهاد اصلی آکادمیک متمرکز بر هوش مصنوعی، نقشی محوری در این استراتژی ایفا می‌کند و پیش‌قراول این تحول محسوب می‌شود.

جمع بندی

دانشگاه هوش مصنوعی محمد بن زاید (Mohamed bin Zayed University of Artificial Intelligence) برای تنها یک دانشگاه دیگر نیست. این موسسه یک اکوسیستم کامل برای نوآوری در هوش مصنوعی است که آموزش، تحقیق در سطح جهانی، توسعه مدل‌های پیشرفته و کاربردهای عملی را در یک مکان گرد هم آورده است. با گسترش برنامه‌های آکادمیک، ایجاد شبکه‌های جهانی مانند IFM و تمرکز بر کاربردهای واقعی از سلامت تا شهر هوشمند، دانشگاه  MBZUAI به سرعت در حال تبدیل شدن به یکی از مهم‌ترین بازیگران در عرصه هوش مصنوعی جهانی است. جاه‌طلبی برای رسیدن به جایگاه «استنفورد خاورمیانه» با سرعت و قاطعیت دنبال می‌شود و نشان می‌دهد که آینده هوش مصنوعی، به شکلی فزاینده، از ابوظبی آغاز خواهد شد.